Η χρόνια, ανεξήγητη κόπωση είναι δυστυχώς γνώριμο φαινόμενο για πάρα πολλούς ανθρώπους. Περιγράφεται συχνά ως ένα επίμονο αίσθημα εξάντλησης που δεν υποχωρεί με τον ύπνο ή την ξεκούραση, και μπορεί να επηρεάσει σχεδόν κάθε πτυχή της ζωής, από την εργασία και την οικογένεια μέχρι την ψυχική υγεία και τη γενική ευεξία. Αν και σε κάποιες περιπτώσεις η κόπωση μπορεί να αποδοθεί στον ελλιπή ύπνο, το άγχος ή τον τρόπο ζωής, υπάρχουν και περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει προφανής αιτία. Σε αυτές τις απογοητευτικές περιπτώσεις, είναι σημαντικό να γίνει μια βαθύτερη εξερεύνηση της πιθανής αιτιολογίας. Μάλιστα, ένα σύστημα που συχνά αγνοείται ως προς την ικανότητά του να προκαλέσει χρόνια κόπωση είναι το ενδοκρινικό.
Ποια είναι η λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος;
Το ενδοκρινικό σύστημα είναι ένα δίκτυο αδένων που παράγουν και ρυθμίζουν ορμόνες. Οι ορμόνες με τη σειρά τους επηρεάζουν σχεδόν κάθε κύτταρο και λειτουργία του σώματος. Αυτές οι ορμόνες ελέγχουν τον μεταβολισμό, τη διάθεση, την απόκριση στο στρες, τη θερμοκρασία του σώματος, το σάκχαρο στο αίμα, τις αναπαραγωγικές λειτουργίες και τα επίπεδα ενέργειας.
Οι βασικοί αδένες περιλαμβάνουν τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια, το πάγκρεας, την υπόφυση και τους τους αδένες του φύλου (ωοθήκες ή όρχεις). Όταν κάποιος από αυτούς τους αδένες δυσλειτουργεί, τα επίπεδα των ορμονών μπορούν να απορρυθμιστούν. Αυτές συχνά δεν παρουσιάζουν οξέα συμπτώματα και εξελίσσονται αργά, ωστόσο οι επιπτώσεις τους μπορεί να είναι σημαντικές. Μια αρκετά συχνή και δυστυχώς εξουθενωτική επίπτωση είναι και η χρόνια, ανεξήγητη κόπωση.
Διαταραχές του θυρεοειδούς και ανεξήγητη κόπωση
Μία από τις πιο συχνές ενδοκρινικές αιτίες της χρόνιας κόπωσης είναι η δυσλειτουργία του θυρεοειδούς. Ο θυρεοειδής είναι ένας μικρός, πεταλοειδής αδένας στον λαιμό που παράγει ορμόνες οι οποίες ρυθμίζουν τον μεταβολισμό, δηλαδή την ταχύτητα με την οποία το σώμα μετατρέπει την τροφή σε ενέργεια.
Στον υποθυρεοειδισμό, ο θυρεοειδής παράγει ανεπαρκή ποσότητα ορμονών. Αυτό επιβραδύνει τον μεταβολισμό και μπορεί να οδηγήσει σε συνεχή κόπωση, αύξηση βάρους, δυσανεξία στο κρύο, κατάθλιψη και «ομίχλη εγκεφάλου». Η κόπωση εδώ συχνά περιγράφεται ως «βαριά», σαν να κουβαλάει το άτομο βάρος σε κάθε βήμα.
Κάποιοι άνθρωποι παρουσιάζουν υποκλινικό υποθυρεοειδισμό, όπου τα επίπεδα των ορμονών είναι θεωρητικά φυσιολογικά, αλλά όχι ιδανικά για τον συγκεκριμένο οργανισμό. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανεξήγητη κόπωση μπορεί να είναι παρούσα ακόμη και αν οι εξετάσεις είναι φαινομενικά φυσιολογικές. Η αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα Hashimoto είναι επίσης μια κοινή αιτία χρόνιας κόπωσης, καθώς προκαλεί διακυμάνσεις στη λειτουργία του αδένα.
Αν και σπανιότερα, ακόμα και ο υπερθυρεοειδισμός μπορεί να προκαλέσει ανεξήγητη κόπωση, μέσω διαφορετικού μηχανισμού. Το σώμα βρίσκεται σε υπερδιέγερση, αφού εμφανίζεται άγχος, αϋπνία και μυϊκή αδυναμία. Αυτή η μόνιμη υπερδιέγερση οδηγεί τελικά σε εξάντληση.
Διαταραχές των επινεφριδίων και χρόνια, ανεξήγητη κόπωση
Τα επινεφρίδια είναι δύο μικροί αδένες πάνω από τα νεφρά που παράγουν ορμόνες όπως η κορτιζόλη, η αδρεναλίνη και η αλδοστερόνη. Αυτές βοηθούν στη διαχείριση του στρες, στη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και στη σταθερότητα της ενέργειας.
Σε χρόνιες καταστάσεις στρες, τα επινεφρίδια μπορεί να δυσλειτουργήσουν. Ο όρος “κόπωση των επινεφριδίων”, αν και δεν είναι επίσημη ιατρική διάγνωση, περιγράφει μια πραγματική εμπειρία: το σώμα χάνει την ικανότητα να ανταποκριθεί σωστά στο στρες, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται ανεξήγητη και χρόνια κόπωση, διαταραχές ύπνου και συναισθηματική αστάθεια.
Σε πιο σοβαρές καταστάσεις, όπως η νόσος του Addison, τα επινεφρίδια δεν παράγουν αρκετή κορτιζόλη. Η κόπωση σε αυτήν την περίπτωση είναι έντονη, μαζί με απώλεια βάρους, χαμηλή πίεση και σκουρόχρωμη επιδερμίδα. Αν και σπάνια, είναι επικίνδυνη και πρέπει να διαγνωστεί έγκαιρα.
Η δευτερογενής επινεφριδιακή ανεπάρκεια, που οφείλεται σε δυσλειτουργία της υπόφυσης, μπορεί επίσης να προκαλέσει ήπια αλλά χρόνια κόπωση, χωρίς πάντα να υφίσταται εμφανής αιτία.
Πώς το σάκχαρο και η ινσουλίνη επηρεάζουν τα επίπεδα ενέργειας
Το πάγκρεας παράγει ινσουλίνη, μια ορμόνη που ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Όταν αυτά τα επίπεδα είναι ασταθή, η ενέργεια υφίσταται πλήγμα.
Η υπογλυκαιμία, δηλαδή το χαμηλό σάκχαρο, προκαλεί ανεξήγητη κόπωση, τρέμουλο, ευερεθιστότητα και δυσκολία συγκέντρωσης. Μπορεί να συμβεί σε άτομα με αντίσταση στην ινσουλίνη ή προδιαβήτη.
Ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, που χαρακτηρίζεται από αντίσταση στην ινσουλίνη, επίσης προκαλεί χρόνια και ανεξήγητη κόπωση. Αν και το σάκχαρο μπορεί να είναι υψηλό, τα κύτταρα δεν μπορούν να το χρησιμοποιήσουν αποτελεσματικά για ενέργεια.
Άτομα με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) συχνά εμφανίζουν χρόνια κόπωση λόγω της ορμονικής και μεταβολικής ανισορροπίας, ακόμη και αν δεν έχουν διαβήτη.
Δυσλειτουργία της υπόφυσης και ανεξήγητη κόπωση
Η υπόφυση βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου και είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο άλλων ενδοκρινών αδένων. Παράγει ορμόνες που ενεργοποιούν τον θυρεοειδή, τα επινεφρίδια και τους σεξουαλικούς αδένες.
Όταν η υπόφυση δεν λειτουργεί σωστά (μια κατάσταση που ονομάζεται υποϋποφυσισμός) παρατηρείται μείωση σε πολλές ορμόνες, με αποτέλεσμα να εμφανίζεται χρόνια κόπωση, αδυναμία, μειωμένη λίμπιντο και απάθεια.
Αιτίες μπορεί να είναι όγκοι της υπόφυσης, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις ή χρήση κορτικοστεροειδών.
Επίδραση του φύλου και των ορμονών στα επίπεδα ενέργειας
Οι σεξουαλικές ορμόνες — οιστρογόνα, προγεστερόνη και τεστοστερόνη — επηρεάζουν τη διάθεση, τον ύπνο και την ενέργεια.
Στις γυναίκες, η πτώση των οιστρογόνων στην εμμηνόπαυση μπορεί να προκαλέσει εξάψεις, αϋπνία, καταθλιπτική διάθεση και εξάντληση. Η προγεστερόνη επίσης διαδραματίζει ρόλο στον ύπνο και την ηρεμία.
Στους άνδρες, η χαμηλή τεστοστερόνη μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη μυϊκή μάζα, κόπωση, μελαγχολία και έλλειψη κινήτρων.
Ακόμη και σε ασθενείς με σύνδρομο χρόνιας κόπωσης, έχουν παρατηρηθεί ήπιες ορμονικές διαταραχές.
Διάγνωση της υποκείμενης αιτιολογικής κατάστασης
Αν κάποιος ασθενής υποφέρει από χρόνια κόπωση χωρίς προφανή αιτία, αξίζει να πραγματοποιηθεί ένας πλήρης έλεγχος του ενδοκρινικού συστήματος. Ο έλεγχος αυτός συνίσταται από αιματολογικές εξετάσεις. Ωστόσο, οι φυσιολογικές τιμές των υπό μέτρηση δεικτών δεν σημαίνουν πάντα ότι όλα λειτουργούν άριστα. Ένας εξειδικευμένος γιατρός, όπως ενδοκρινολόγος, μπορεί να βοηθήσει στην ερμηνεία των εξετάσεων με βάση τα συμπτώματα του εκάστοτε ασθενούς.
Πώς επιλύεται το πρόβλημα;
Το καλό νέο είναι πως πολλές ενδοκρινικές αιτίες της κόπωσης είναι αντιμετωπίσιμες. Η σωστή θεραπεία μπορεί να αποκαταστήσει σημαντικά τα επίπεδα ενέργειας και την ευεξία. Αυτή μπορεί να περιλαμβάνει είτε ορμονική υποκατάσταση, προσαρμογές στη διατροφή, μείωση του στρες, βελτίωση του ύπνου ή φαρμακευτική αγωγή.
Γενικά, η χρόνια ανεξήγητη κόπωση είναι μια κατάσταση η οποία δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να εκλαμβάνεται ως αδυναμία ή ως καταδίκη. Η κόπωση είναι μια ένδειξη και σίγουρα όχι αρνητικό χαρακτηριστικό κάποιου. Μάλιστα, το ενδοκρινικό σύστημα μπορεί να είναι το κρυφό κομμάτι του παζλ, γι’αυτό χρειάζεται περαιτέρω και ενδελεχής διερεύνηση. Η Ενδοκρινολόγος στη Γλυφάδα και την Ανάβυσσο Δρ. Αργυρώ Δάρα μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να καταλάβουν τι βρίσκεται πίσω από τη χρόνια κόπωση που βιώνουν.
